2. อุตฺตมาเถรีคาถาวณฺณนา

จตุกฺขตฺตุํ ปญฺจกฺขตฺตุนฺติอาทิกา อุตฺตมาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล พนฺธุมตีนคเร อญฺญตรสฺส กุฏุมฺพิกสฺส เคเห ฆรทาสี หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ สา วยปฺปตฺตา อตฺตโน อยฺยกานํ เวยฺยาวจฺจํ กโรนฺตี ชีวติฯ เตน จ สมเยน พนฺธุมราชา ปุณฺณมีทิวเส อุโปสถิโก หุตฺวา ปุเรภตฺตํ ทานานิ ทตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุณาติฯ อถ มหาชนา ยถา ราชา ปฏิปชฺชติ, ตเถว ปุณฺณมีทิวเส อุโปสถงฺคานิ สมาทาย วตฺตนฺติฯ อถสฺสา ทาสิยา เอตทโหสิ – ‘‘เอตรหิ โข มหาราชา มหาชนา จ อุโปสถงฺคานิ สมาทาย วตฺตนฺติ, ยํนูนาหํ อุโปสถทิวเสสุ อุโปสถสีลํ สมาทาย วตฺเตยฺย’’นฺติฯ สา ตถา กโรนฺตี สุปริสุทฺธํ อุโปสถสีลํ รกฺขิตฺวา ตาวติํเสสุ นิพฺพตฺตา อปราปรํ สุคตีสุเยว สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ เสฏฺฐิกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา ปฏาจาราย เถริยา สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา ตํ มตฺถกํ ปาเปตุํ นาสกฺขิฯ ปฏาจารา เถรี ตสฺสา จิตฺตาจารํ ญตฺวา โอวาทมทาสิฯ สา ตสฺสา โอวาเท ฐตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี 2.2.1-21) –

‘‘นคเร พนฺธุมติยา, พนฺธุมา นาม ขตฺติโย;

ทิวเส ปุณฺณมาย โส, อุปวสิ อุโปสถํฯ

‘‘อหํ เตน สมเยน, กุมฺภทาสี อหํ ตหิํ;

ทิสฺวา สราชกํ เสนํ, เอวาหํ จินฺตยิํ ตทาฯ

‘‘ราชาปิ รชฺชํ ฉฑฺเฑตฺวา, อุปวสิ อุโปสถํ;

สผลํ นูน ตํ กมฺมํ, ชนกาโย ปโมทิโตฯ

‘‘โยนิโส ปจฺจเวกฺขิตฺวา, ทุคฺคจฺจญฺจ ทลิทฺทตํ;

มานสํ สมฺปหํสิตฺวา, อุปวสิํ อุโปสถํฯ

‘‘อหํ อุโปสถํ กตฺวา, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน;

เตน กมฺเมน สุกเตน, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

‘‘ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ, อุพฺภโยชนมุคฺคตํ;

กูฏาคารวรูเปตํ, มหาสนสุภูสิตํฯ

‘‘อจฺฉรา สตสหสฺสา, อุปติฏฺฐนฺติ มํ สทา;

อญฺเญ เทเว อติกฺกมฺม, อติโรจามิ สพฺพทาฯ

‘‘จตุสฏฺฐิเทวราชูนํ, มเหสิตฺตมการยิํ;

เตสฏฺฐิจกฺกวตฺตีนํ, มเหสิตฺตมการยิํฯ

‘‘สุวณฺณวณฺณา หุตฺวาน, ภเวสุ สํสรามหํ;

สพฺพตฺถ ปวรา โหมิ, อุโปสถสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘หตฺถิยานํ อสฺสยานํ, รถยานญฺจ สีวิกํ;

ลภามิ สพฺพเมเวตํ, อุโปสถสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘โสณฺณมยํ รูปิมยํ, อโถปิ ผลิกามยํ;

โลหิตงฺคมยญฺเจว, สพฺพํ ปฏิลภามหํฯ

‘‘โกเสยฺยกมฺพลิยานิ, โขมกปฺปาสิกานิ จ;

มหคฺฆานิ จ วตฺถานิ, สพฺพํ ปฏิลภามหํฯ

‘‘อนฺนํ ปานํ ขาทนียํ, วตฺถเสนาสนานิ จ;

สพฺพเมตํ ปฏิลเภ, อุโปสถสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘วรคนฺธญฺจ มาลญฺจ, จุณฺณกญฺจ วิเลปนํ;

สพฺพเมตํ ปฏิลเภ, อุโปสถสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กูฏาคารญฺจ ปาสาทํ, มณฺฑปํ หมฺมิยํ คุหํ;

สพฺพเมตํ ปฏิลเภ, อุโปสถสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘ชาติยา สตฺตวสฺสาหํ, ปพฺพชิํ อนคาริยํ;

อฑฺฒมาเส อสมฺปตฺเต, อรหตฺตมปาปุณิํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโวฯ

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกริํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, อุโปสถสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทานวเสน –

[42]

‘‘จตุกฺขตฺตุํ ปญฺจกฺขตฺตุํ, วิหารา อุปนิกฺขมิํ;

อลทฺธา เจตโส สนฺติํ, จิตฺเต อวสวตฺตินีฯ

[43]

‘‘สา ภิกฺขุนิํ อุปาคจฺฉิํ, ยา เม สทฺธายิกา อหุ;

สา เม ธมฺมมเทเสสิ, ขนฺธายตนธาตุโยฯ

[44]

‘‘ตสฺสา ธมฺมํ สุณิตฺวาน, ยถา มํ อนุสาสิ สา;

สตฺตาหํ เอกปลฺลงฺเกน, นิสีทิํ ปีติสุขสมปฺปิตา;

อฏฺฐมิยา ปาเท ปสาเรสิํ, ตโมขนฺธํ ปทาลิยา’’ติฯ –

อิมา คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ สา ภิกฺขุนิํ อุปาคจฺฉิํ , ยา เม สทฺธายิกา อหูติ ยา มยา สทฺธาตพฺพา สทฺเธยฺยวจนา อโหสิ, ตํ ภิกฺขุนิํ สาหํ อุปคจฺฉิํ อุปสงฺกมิํ, ปฏาจาราเถริํ สทฺธาย วทติฯ ‘‘สา ภิกฺขุนี อุปคจฺฉิ, ยา เม สาธยิกา’’ติปิ ปาโฐฯ สา ปฏาจารา ภิกฺขุนี อนุกมฺปาย มํ อุปคจฺฉิ, ยา มยฺหํ สทตฺถสฺส สาธิกาติ อตฺโถฯ สา เม ธมฺมมเทเสสิ, ขนฺธายตนธาตุโยติ สา ปฏาจารา เถรี ‘‘อิเม ปญฺจกฺขนฺธา, อิมานิ ทฺวาทสายตนานิ, อิมา อฏฺฐารส ธาตุโย’’ติ ขนฺธาทิเก วิภชิตฺวา ทสฺเสนฺตี มยฺหํ ธมฺมํ เทเสสิฯ

ตสฺสา ธมฺมํ สุณิตฺวานาติ ตสฺสา ปฏิสมฺภิทาปฺปตฺตาย เถริยา สนฺติเก ขนฺธาทิวิภาคปุพฺพงฺคมํ อริยมคฺคํ ปาเปตฺวา เทสิตสณฺหสุขุมวิปสฺสนาธมฺมํ สุตฺวาฯ ยถา มํ อนุสาสิ สาติ สา เถรี ยถา มํ อนุสาสิ โอวทิ, ตถา ปฏิปชฺชนฺตี ปฏิปตฺติํ มตฺถกํ ปาเปตฺวาปิ สตฺตาหํ เอกปลฺลงฺเกน นิสีทิํฯ กถํ? ปีติสุขสมปฺปิตาติ ฌานมเยน ปีติสุเขน สมงฺคีภูตาฯ อฏฺฐมิยา ปาเท ปสาเรสิํ, ตโมขนฺธํ ปทาลิยาติ อนวเสสํ โมหกฺขนฺธํ อคฺคมคฺเคน ปทาเลตฺวา อฏฺฐเม ทิวเส ปลฺลงฺกํ ภินฺทนฺตี ปาเท ปสาเรสิํฯ อิทเมว จสฺสา อญฺญาพฺยากรณํ อโหสิฯ

อุตฺตมาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. อปรา อุตฺตมาเถรีคาถาวณฺณนา

เย อิเม สตฺต โพชฺฌงฺคาติอาทิกา อปราย อุตฺตมาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล พนฺธุมตีนคเร กุลทาสี หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ สา เอกทิวสํ สตฺถุ สาวกํ เอกํ ขีณาสวตฺเถรํ ปิณฺฑาย จรนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานสา ตีณิ โมทกานิ อทาสิฯ สา เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท โกสลชนปเท อญฺญตรสฺมิํ พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺตา ชนปทจาริกํ จรนฺตสฺส สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺธา ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี 2.2.30-36) –

‘‘นคเร พนฺธุมติยา, กุมฺภทาสี อโหสหํ;

มม ภาคํ คเหตฺวาน, คจฺฉํ อุทกหาริกาฯ

‘‘ปนฺถมฺหิ สมณํ ทิสฺวา, สนฺตจิตฺตํ สมาหิตํ;

ปสนฺนจิตฺตา สุมนา, โมทเก ตีณิทาสหํฯ

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

เอกนวุติกปฺปานิ, วินิปาตํ น คจฺฉหํฯ

‘‘สมฺปตฺติ ตํ กริตฺวาน, สพฺพํ อนุภวิํ อหํ;

โมทเก ตีณิ ทตฺวาน, ปตฺตาหํ อจลํ ปทํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทานวเสน –

[45]

‘‘เย อิเม สตฺต โพชฺฌงฺคา, มคฺคา นิพฺพานปตฺติยา;

ภาวิตา เต มยา สพฺเพ, ยถา พุทฺเธน เทสิตาฯ

[46]

‘‘สุญฺญตสฺสานิมิตฺตสฺส, ลาภินีหํ ยทิจฺฉกํ;

โอรสา ธีตา พุทฺธสฺส, นิพฺพานาภิรตา สทาฯ

[47]

‘‘สพฺเพ กามา สมุจฺฉินฺนา, เย ทิพฺพา เย จ มานุสา;

วิกฺขีโณ ชาติสํสาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติฯ –

อิมา คาถา อภาสิฯ